İş münasebetinin sona ermesinin tahminen de en kıymetli sonucu personelin kıdem tazminatını alma ihtimalinin doğmasıdır. Yıllardır tartışılan bu tazminat, İş Kanunu’nun 14. maddesince, minimum bir yıl çalışmış personellere mukavelelerinin muhakkak durumlarda ve muhakkak hallerde sona ermesi halinde ödenmesi gereken paradır.
Milliyet’ten Cem Kılıç’ın ilgili yazısı şöyle; Kanun bu tazminatın çalışanın son fiyatı üzerinden hesaplanacağını belirtmekte ama bu fiyatın geniş manada fiyat olduğunu vurgulamaktadır. Direkt verilen fiyatın yanında çalışana sağlanmış para ve para ile ölçülmesi mümkün öbür menfaatlerin de tazminatın hesabında dikkate alınacağı ortaya çıkmaktadır.
ARIZİ OLMAYAN ÖDEMELER
Kıdem tazminatının hesabında her cins menfaat hesaba dahil edilmemekte lakin devamlı sağlanan, arızi nitelikte olmayan ve ayrılma tarihinde emekçinin hak kazandığı menfaatler direkt verilen fiyata eklenmektedir.
Ödemenin yıllar itibariyle devamlılık göstermesi, arızi olmaması ve kesin olarak hak kazanılmış olması gerekmekte, birebir yardımlarımların dikkate alınabilmesi içinse işyerinde kullanılmak üzere verilmemiş olmaları gerekmektedir.
Yargıtay’a nazaran yıllardır ödenen ikramiye uygulaması işten ayrılma tarihinden evvel ortadan kaldırıldıysa kıdem tazminatına temel fiyata eklenmeyecektir. Yüksek Mahkeme’ye nazaran personelin işyerinde işini yapmak üzere verdiği iş elbiselerinin bedeli kıdem tazminatına yansıtılmayacaktır.
Belirtilen nitelikteki ödemeler ve yapılan tıpkı yardımların karşılığı olan para çıplak fiyata eklenmekte, kıdem tazminatına temel fiyat ortaya çıkmaktadır. Bu genel yaklaşım uyarınca, kimi ödemelerin kıdem tazminatına temel fiyata dahil olduğu kimilerinin da olmadığı kabul edilmektedir.
KIDEME ADAHİL OLAN ÖDEMELER
Kıdem tazminatı hesabında dikkate alınan menfaatler, yemek yardımı, kasa tazminatı, besin yardımı, yakacak yardımı, eğitim yardımı, konut yardımı, giyecek yardımı, erzak yardımı, toplumsal yardım niteliğindeki ayakkabı ya da bedeli, unvan tazminatı, aile yardımı, çocuk artırımı, temettü, havlu ve sabun yardımı, taşıt yardımı, yıpranma tazminatı, yetişmiş – nitelik artırımı, sıhhat yardımı, mali sorumluluk tazminatı, bayram harçlığı, lojman tahsisi, aydınlatma, yakıt, su bedeli, teşvik primi, devamlı ödenen primler halinde sıralanabilir.
Kıdeme temel fiyatın hesabında dikkate alınmayacak menfaatler ise yıllık müsaade fiyatı, evlenme yardımı, hafta tatil fiyatı, devamlı olmayan bayram harçlığı, hastalık yardımı, genel tatil fiyatı, doğum yardımı, mevt yardımı, müsaade harçlığı, teşvik ikramiyesi ve primleri, seyahat primleri, devamlılık göstermeyen primler, iş arama yardımı, harcırah, bir seferlik verilen ikramiyeler ve devamlılık göstermeyen jestiyon biçiminde sıralanabilir.
‘FAZLA ÇALIŞMA TARTIŞMALI’
Fazla çalışma fiyatının kıdem tazminatına dahil olup olmayacağı da tartışmalı mevzulardan birisiydi. Emekçinin patronun muhtaçlığı olduğu vakitte yaptığı fazla çalışmaya karşılık değişik fiyatlarda aldığı fazla çalışma fiyatının kıdeme temel fiyata dahil olmadığı öteden beri kabul ediliyordu.
Tartışma fazla çalışma fiyatının aylık fiyata dahil olduğu, personelin fazla çalışma yapsın yahut yapmasın bu fiyata hak kazandığı durumlarda, aylık fiyatın fazla çalışmaya ait kısmının kıdem tazminatı istikametinden dışlanıp dışlanmayacağı konusundan doğmaktaydı.
Yargıtay, iş mukavelesinin yıllık 270 saate kadar yapılacak fazla çalışmaların karşılığı fiyatın, taraflarca kararlaştırılan aylık maktu fiyat içerisinde, daima olarak ve personelin fazla çalışma yapıp yapmadığından bağımsız biçimde ödenmesini mecburî kılmasından, bu ödemenin arızi nitelikteki bir fazla çalışmanın fiyatı üzere değerlendirilemeyeceğini belirtmiştir.
Bu doğrultuda fazla çalışma fiyatının aylık fiyata dahil olarak belirlendiği mukavelelerde, emekçinin kıdeme temel fiyatı fazla çalışmaya karşılık olan kısmı düşürülmeden aylık fiyatı üzerinden hesaplanacaktır.
Her durumda tavanı aşmamalı
Kıdem tazminatına temel fiyatın hesaplanmasında dikkat edilmesi gereken konu sayılan ödemelerin eklenmesiyle bulunan fiyatın kıdem tazminatı tavanı üst sonunu aşmaması gerektiğidir.
Tazminat tavanı Devlet Memurları Kanunu’na tabi en yüksek devlet memuruna Emekli Sandığı Kanunu kararlarına nazaran bir yıl için ödenecek en yüksek emekli ikramiyesini geçemeyecektir.
Bu hudut şu an için 8.284,51 TL’dir. Sonu aşması halinde kıdemin belirtilen tavandan hesaplanması gerekecektir. İş Kanunu’nda belirlenen sonu sendika ile patronun anlaşıp üst çekmesi mümkün olamayacaktır.
